Teios diwydiannol yng nghysgod mynydd ithfaen

Adeiladwyd Teios New York yn ystod y 1840au fel cartref i weithwyr y diwydiant cloddio ithfaen lleol. Fodd bynnag, mae eu henw yn cyfeirio at y ddinas yr oedd llawer o’r gweithwyr yn allfudo ohoni yn y cyfnod i ganfod bywyd newydd.

Amgueddfa sydd yma erbyn hyn ac mae’n le gwych i alw mewn i weld tu mewn bwthyn gweithiwr o oes Fictoria. Tra byddwch yno cewch ddysgu mwy am archeoleg gyfoethog a hanes diwydiannol Penmaenmawr a gweld yr arddangosfeydd gwahanol ar hanes lleol.

Dylai’r rhai sy’n ymddiddori mewn archeoleg fynd am dro ar hyd Stryd Dewi Sant i edrych ar steil ‘Celf a Chrefft’ y tai. Cafodd ffydd Undodaidd teuluoedd Sir Ddinbych a rheolwyr y chwareli effaith gadarnhaol ar yr amrywiaeth o adeiladau sydd ym Mhenmaenmawr gan fod yno amrywiaeth o dai gweithwyr – o’r Teios New York cynnar i resi o dai teras. Bu iddynt hefyd noddi ysgol, siop gydweithredol a neuaddau cymuned.

Mae pobl wedi bod yn cloddio yma am filoedd o flynyddoedd. Roedd chwarel ithfaen Sir Ddinbych yn gyfuniad o weithrediadau cynnar ac mae peiriannau modern yn parhau i gael eu defnyddio ar y mynydd sy’n esgyn uwchben y dref hyd heddiw. Edrychwch i fyny i weld amlinell y ‘cytiau weindio’. Roedd y drymiau, sy’n debyg i riliau cotwm enfawr yn gostwng y graig a gloddiwyd drwy wrthbwyso wagenni llawn oedd yn mynd lawr yr inclein gyda wagenni gwag oedd yn mynd i fyny. Mae gweddillion yr offer malu a’r rhesi o gytiau ‘sett-makers’ (dynion oedd yn siapio cerrig sgwâr bach) yno o hyd. Mae’n anodd dychmygu faint o filoedd o gerrig sydd wedi dod o’r mynydd hwn.

Cysylltu

Cyfeiriad

Teios New York, Penmaenmawr, LL34 6LE